Οδηγός αποζημίωσης/χρηματικής ικανοποίησης για γυναίκες θύματα εγκληματικών πράξεων

H παρούσα δημοσίευση εκπονήθηκε με τη χρηματoδοτική υποστήριξη του Προγράμματος Δικαιοσύνη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι συντάκτες φέρουν την αποκλειστική ευθύνη για τα περιεχόμενα της παρούσας, τα οποία σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι αντανακλούν τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Δείτε ολόκληρο τον οδηγό εδώ: Guide_GR

○

ΣΥΝΤΑΚΤΕΣ

Silvia Antoaneta Berbec, Πρόεδρος Association Pro Refugiu, Δικηγόρος, Δικηγορικός Σύλλογος Βουκουρεστίου, Ρουμανία
Gabriel Diaconu, Ψυχίατρος, με ειδίκευση στην Ψυχοτραυματολογία, Διευθυντής Ιατρικών Υποθέσεων MindCare, Excellence Center for Psychiatry and Psychotherapy, Βουκουρέστι, Ρουμανία
Miriana Ilcheva, Επικεφαλής Αναλύτρια, Νομικό Πρόγραμμα, Center for the Study of Democracy, Βουλγαρία
Δρ. Μαρία Μουσμούτη, Εκτελεστική Διευθύντρια, Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου Ίδρυμα Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου, Δικηγόρος, Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών, Ελλάδα
Γεωργία Παλαιολόγου, Δικηγόρος, Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών, Ελλάδα
Αικατερίνη Πουρναρά, Δικηγόρος, Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών, Ελλάδα
Flaminia Delle Cese, Σύμβουλος Νομικών Υποθέσεων και Πολιτικής, Italian Coalition for Civil Liberties and Rights, Ιταλία
Marta Martínez Sierra, Δικηγόρος με ειδίκευση στη βία κατά των γυναικών, Trabe Iniciativas para la Economía Social y Solidaria, Ισπανία
Itxaso Sasiain Villanueva, Ψυχολόγος με ειδίκευση στη βία κατά των γυναικών, Trabe Iniciativas para la Economía Social y Solidaria, Ισπανία
Ana García Barbeito, Κοινωνική λειτουργός με ειδίκευση στη βία κατά των γυναικών, Trabe Iniciativas para la Economía Social y Solidaria
Sara Saavedra Garlito, Δικηγόρος και υπεύθυνη διαχείρισης έργου, Trabe Iniciativas para la Economía Social y Solidaria, Ισπανία
Alida Fombona Álvarez, Ψυχολόγος με ειδίκευση στη βία κατά των γυναικών, Trabe Iniciativas para la Economía Social y Solidaria Spain και μέλος Group of Experts on Action against Violence against Women and Domestic Violence (GREVIO).

○

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η Οδηγία της ΕΕ που θεσπίστηκε το 2012* υπήρξε σημαντικό ορόσημο για τον καθορισμό ελάχιστων δεσμευτικών πρακτικών και, ακόμη και αν τα κράτη μέλη της ΕΕ μετέφεραν τις διατάξεις της στις εθνικές νομοθεσίες τους, παραμένουν ενέργειες που οφείλουν να υλοποιηθούν, προκειμένου να διασφαλισθεί η πληρέστερη προστασία των δικαιωμάτων των θυμάτων εγκλημάτων, συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης σε εύλογη χρηματική αποζημίωση.
Σημαντικό ποσοστό των θυμάτων εγκληματικότητας είναι γυναίκες. Η βία κατά των γυναικών είναι διαδεδομένο πρόβλημα και στην Ευρωπαϊκή Ένωση και είναι αναγκαία η ανάληψη δράσης για την προστασία των γυναικών, συμπεριλαμβανομένης της βελτιωμένης πρόσβασης στο σύστημα ποινικής δικαιοσύνης.
Στην πράξη, οι γυναίκες θύματα εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν ποικίλες προκλήσεις κατά την αξίωση αποζημίωσης/χρηματικής ικανοποίησης, όπως: έλλειψη περιεκτικής ενημέρωσης σχετικά με το ζήτημα, δυσχέρειες στην καταβολή της από τον δράστη, δαπανηρές διαδικασίες, περιοριστικές προθεσμίες, ανεπαρκής πρόσβαση σε νομική συνδρομή.
Τα οφέλη της αποζημίωσης/χρηματικής ικανοποίησης είναι τόσο πρακτικά όσο και συμβολικά. Πρωταρχικός στόχος των συστημάτων αποζημίωσης είναι η αντιμετώπιση της οικονομικής επίδρασης της εγκληματικής πράξης στο θύμα, όπως τυχόν ιατρικές δαπάνες ή απώλεια εισοδήματος. Αν και ορισμένα θύματα θεωρούν ότι κανένα χρηματικό ποσό δεν είναι ικανό να τα αποζημιώσει για την εμπειρία τους, οφείλει να επισημανθεί ότι τα χρήματα έχουν συμβολική σημασία, αντιστοιχούν σε αξία και στέλνουν το μήνυμα ότι η κοινότητα μεριμνά για όσους πλήττονται από εγκληματική πράξη. Ένα ακόμη πλεονέκτημα της αποζημίωσης είναι η δυνατότητα ενδυνάμωσης του θύματος. Στην καλύτερη περίπτωση, η διαδικασία μπορεί να συνδράμει στην αποκατάσταση της αίσθησης ελέγχου εκ μέρους του και συνιστά αναγνώριση του γεγονότος ότι υπέστη τραυματική εμπειρία. Πέραν των ανωτέρω πλεονεκτημάτων της αποζημίωσης, τα οποία αφορούν σε όλα τα θύματα εγκληματικότητας, μπορεί επίσης να υπάρχουν ειδικότερα οφέλη – για παράδειγμα, στην περίπτωση γυναίκας που έχει υποστεί ενδοοικογενειακή βία, η καταβολή αποζημίωσης/χρηματικής ικανοποίησης μπορεί πράγματι να επιτρέψει την εγκατάλειψη της κακοποιητικής σχέσης.
Πρέπει να επισημανθεί ότι τα δικαστήρια οφείλουν πάντοτε να προβαίνουν σε στάθμιση ανάμεσα στη ζημία και στην καταβλητέα στο θύμα αποζημίωση/χρηματική ικανοποίηση. Πολλές φορές η ζημία δεν είναι δυνατό να αποδοθεί ποσοτικά, σύμφωνα με μαθηματικά κριτήρια, αλλά, μέσω της ανάλυσης μιας σειράς δεικτών και αποδεικτικών στοιχείων, είναι δυνατό να προσδιορισθεί ένα ποσό, που μπορεί να θεωρηθεί ως «δίκαιη ικανοποίηση».
Από τη συνολική επισκόπηση της νομολογίας προκύπτει ότι είναι σύνηθες δικαστές να προβαίνουν σε διαφορετική εκτίμηση της πραγματικής κατάστασης και των αποδεικτικών στοιχείων, σε ορισμένες υποθέσεις. Ενίοτε διαφορετικοί δικαστές (δικαστής πρωτοβάθμιου δικαστηρίου έναντι δικαστή δευτεροβάθμιου δικαστηρίου) διαμορφώνουν διαφορετική κρίση σε σχέση με την εκτίμηση της ζημίας και του καταβλητέου στο θύμα ποσού.
Η αποζημίωση/χρηματική ικανοποίηση είναι σημαντικό να καταβάλλεται κατόπιν εκτίμησης της ζημίας που υπέστη το θύμα, βάσει επιστημονικών δεδομένων, ερμηνευόμενων σε εξατομικευμένη βάση, ανά περίπτωση, λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία, το φύλο, την προσωπικότητα του θύματος, καθώς και τη διάρκεια και την ένταση της σωματικής και ψυχικής βλάβης. Το καταβληθέν ποσό οφείλει στην πράξη να ανταποκρίνεται σε συγκεκριμένη πιθανότητα ελάφρυνσης της ζημίας.
Η παρούσα δημοσίευση απευθύνεται σε δικαστές και εισαγγελείς που συμμετέχουν σε ποινικές υποθέσεις, με αντικείμενο τη χορήγηση αποζημίωσης/χρηματικής ικανοποίησης σε γυναίκες θύματα εγκληματικότητας. Απευθύνεται επίσης σε δικηγόρους που παρέχουν νομική συνδρομή σε γυναίκες θύματα εγκλημάτων. Η δημοσίευση πραγματεύεται ζητήματα, όπως το κρίσιμο ενωσιακό και εθνικό νομικό πλαίσιο και κρίσιμους παράγοντες και αποδεικτικά στοιχεία για τον προσδιορισμό της περιουσιακής ζημίας και μη περιουσιακής βλάβης που υφίστανται οι γυναίκες θύματα εγκληματικότητας.
Η δημοσίευση εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου JUSTICE FOR WOMEN – Towards a more effective rights protection and access to judicial procedures for victims of crimes (ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ – Προς την αποτελεσματικότερη προστασία των δικαιωμάτων και την πρόσβαση στη δικαιοσύνη για τα θύματα εγκλημάτων), που υλοποιείται με τη χρηματοδοτική στήριξη του Προγράμματος Δικαιοσύνη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το έργο συντονίζεται από την Association Pro Refugiu Ρουμανίας, σε συνεργασία με το Center for the Study of Democracy Βουλγαρίας, την Association Demetra Βουλγαρίας, το Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου Ελλάδας, την Italian Coalition for Civil Liberties and Rights Ιταλίας και την Association Trabe Iniciativas para la Economia Social y Solidaria Ισπανίας.

* Οδηγία 2012/29/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 25ης Οκτωβρίου 2012, για τη θέσπιση ελάχιστων προτύπων σχετικά με τα δικαιώματα, την υποστήριξη και την προστασία θυμάτων της εγκληματικότητας, διαθ. σε https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A32012L0029.